توانبخشی بعد از جراحی دیسک کمر با فیزیوتراپی امری ضروری است که تکمیل کننده روند درمان است. فیزیوتراپی بعد از جراحی دیسک کمر، نه‌تنها به کاهش درد کمک می‌کند بلکه راهی برای بازگرداندن قدرت، تعادل و حرکت طبیعی بدن است. بدون توانبخشی مناسب، حتی موفق‌ترین جراحی‌ها هم می‌توانند به محدودیت‌های حرکتی، درد مزمن و حتی آسیب مجدد منجر شوند.
آیا تا به‌حال بعد از جراحی دیسک کمر حس کرده‌اید که هنوز بدن‌تان مثل قبل نشده؟ این حس رایج است و دلیل آن ساده‌تر از چیزی‌ست که فکر می‌کنید: توانبخشی ناقص یا نادیده‌گرفتن فیزیوتراپی کمر. جراحی دیسک کمر تنها بخشی از روند درمان است؛ اصل ماجرا از بعد از اتاق عمل شروع می‌شود.
دیسک کمر چیست؟
بین مهره‌های ستون فقرات، بالشتک‌هایی ژله‌ای به نام “دیسک بین‌مهره‌ای” وجود دارد که نقش ضربه‌گیر دارند. زمانی که این دیسک‌ها آسیب ببینند یا از جای خود بیرون بزنند، می‌توانند به اعصاب فشار وارد کرده و موجب درد، بی‌حسی و حتی ضعف عضلات پا شوند.
چه زمانی نیاز به جراحی است؟
در بسیاری از موارد، درمان‌های غیرجراحی مانند دارو، استراحت، و فیزیوتراپی موثرند. اما اگر:
- درد شدید و مداوم باشد
- بی‌حسی یا ضعف در پاها ایجاد شود
- عملکرد مثانه یا روده مختل شود
پزشک ممکن است جراحی را توصیه کند.
انواع رایج جراحی دیسک کمر:
- دیسککتومی (Discectomy): برداشتن بخشی از دیسک که به عصب فشار می‌آورد.
- لامینکتومی (Laminectomy): برداشتن بخشی از استخوان برای ایجاد فضای بیشتر برای عصب.
- فیوژن ستون فقرات: اتصال دو مهره برای جلوگیری از حرکت دردناک.
- جراحی‌های لیزری یا کم‌تهاجمی: تکنیک‌هایی با برش کوچک و دوران بهبودی سریع‌تر.
اما چه نوع جراحی انجام شود، نکته مشترک همه آن‌ها این است: به توانبخشی نیاز دارند.
دلایل اهمیت توانبخشی بعد از جراحی دیسک کمر
شاید این سوال برایتان پیش بیاید: “حالا که جراحی انجام شده، چرا هنوز فیزیوتراپی؟” پاسخ ساده است؛ جراحی فقط مشکل اصلی را برطرف می‌کند، ولی بدن همچنان دچار ضعف، خشکی، بی‌تعادلی عضلانی و ترس از حرکت است.
دلایل اصلی انجام فیزیوتراپی بعد از عمل:
کاهش درد باقی‌مانده: اگرچه دیسک بیرون‌زده برداشته شده، اما هنوز ممکن است التهاب اطراف عصب وجود داشته باشد.
پیشگیری از چسبندگی: یکی از عوارض رایج جراحی، چسبندگی عصب‌ها و بافت‌هاست. تمرین‌های خاص از این موضوع جلوگیری می‌کند.
تقویت عضلات کمر و شکم: عضلات اطراف ستون فقرات به دلیل کم‌تحرکی ضعیف می‌شوند و حمایت کافی ندارند.
اصلاح وضعیت بدن: وضعیت بدنی نامناسب می‌تواند فشار را به مهره‌ها بازگرداند.
آمادگی برای بازگشت به کار و فعالیت: بازتوانی کمک می‌کند فرد با اطمینان به فعالیت‌های قبلی بازگردد.
توانبخشی، فقط تمرین فیزیکی نیست، بلکه بازسازی کامل اعتماد به بدن است.
فازهای توانبخشی بعد از جراحی دیسک کمر
روند بهبودی باید مرحله‌به‌مرحله پیش برود. نمی‌توان از روز اول انتظار ایستادن و ورزش شدید داشت. برنامه‌های فیزیوتراپی حرفه‌ای معمولاً به سه فاز تقسیم می‌شوند:
فاز اول – فاز حاد (۰ تا ۲ هفته):
هدف: کاهش درد، کنترل التهاب و محافظت از محل جراحی.
فعالیت‌ها: استراحت، راه رفتن سبک، آموزش نحوه صحیح نشستن و برخاستن.
تمرینات سبک تنفسی و کششی بسیار ملایم.
فاز دوم – فاز ترمیمی (۲ تا ۶ هفته):
هدف: افزایش دامنه حرکتی، شروع تقویت عضلات، اصلاح الگوی حرکتی.
فعالیت‌ها: فیزیوتراپی منظم، تمرینات کششی بیشتر، تمرینات ایزومتریک برای شکم و کمر.
تمرینات با توپ تعادلی و حرکات کنترل‌شده.
فاز سوم – بازگشت به عملکرد کامل (۶ هفته به بعد):
هدف: بازگشت به فعالیت‌های روزمره، ورزش یا شغل قبلی.
فعالیت‌ها: تمرینات مقاومتی، تمرینات قلبی-عروقی سبک مانند پیاده‌روی تند یا دوچرخه ثابت.
آموزش نحوه بلند کردن اجسام، اصلاح پوسچر و تقویت بیشتر عضلات مرکزی بدن (core).
در برخی افراد، این فاز ممکن است تا ۶ ماه یا بیشتر طول بکشد. اما نکته طلایی این است که صبر و پیوستگی، کلید موفقیت در توانبخشی است.
اهداف فیزیوتراپی
فیزیوتراپی تنها محدود به چند حرکت کششی نیست؛ بلکه یک برنامه جامع با اهداف مشخص است. هر فاز از توانبخشی، اهداف خاصی دارد که به ترتیب اجرا می‌شود.
در فاز حاد:
کاهش درد با استفاده از روش‌های فیزیکی مانند:
- یخ درمانی
- الکتروتراپی
- تکنیک‌های دستی ملایم
- آموزش نحوه برخاستن از تخت بدون فشار به کمر
- تشویق به راه رفتن‌های سبک چند بار در روز
در فاز ترمیمی:
- تمرکز بر بازگرداندن انعطاف‌پذیری و دامنه حرکت
- تمریناتی برای تقویت عضلات شکم، کمر و گلوتئال
- بهبود هماهنگی عضلات و جلوگیری از بی‌تعادلی
در فاز عملکردی:
- بازسازی قدرت و استقامت عضلات مرکزی
- تمرینات ایروبیک سبک برای بهبود گردش خون
- آموزش حرکات صحیح برای بلند کردن اجسام یا نشستن طولانی
در هر فاز، فیزیوتراپیست باتجربه، برنامه را با توجه به وضعیت خاص فرد تنظیم می‌کند.
تمرینات فیزیوتراپی مناسب بعد از جراحی دیسک کمر
انجام تمرینات مناسب و اصولی، پایه و اساس توانبخشی موفق بعد از جراحی دیسک کمر است. هدف اصلی از این تمرینات، تقویت عضلات محافظ ستون فقرات، بهبود انعطاف‌پذیری، و بازگرداندن فرد به فعالیت‌های روزمره بدون درد است. اما مهم‌تر از همه این است که هر حرکت باید با تأیید و نظارت متخصص فیزیوتراپی انجام شود.
۱. تمرینات کششی (Stretching):
این تمرینات به افزایش انعطاف‌پذیری عضلات و کاهش تنش عضلانی کمک می‌کنند.
کشش همسترینگ: در حالت نشسته یا درازکش، پاها را صاف کرده و به آرامی به سمت انگشتان خم شوید.
کشش عضلات سرینی: به پشت دراز بکشید، یک پا را روی زانوی پای دیگر قرار داده و به سمت سینه بکشید.
کشش کمر با زانو به سینه: دراز بکشید و یک یا هر دو زانو را به آرامی به سمت سینه بکشید.
۲. تمرینات تقویتی (Strengthening):
تمریناتی که عضلات شکم، کمر و لگن را هدف قرار می‌دهند:
حرکت پل (Bridge): دراز بکشید، زانوها را خم کرده، کف پا روی زمین، سپس لگن را بالا بیاورید و چند ثانیه نگه دارید.
تمرین شکم ایزومتریک: بدون حرکت دادن پا یا کمر، شکم را به داخل بکشید و چند ثانیه نگه دارید.
پلانک ملایم: روی آرنج‌ها و زانوها قرار گرفته و بدن را صاف نگه دارید، با مدت زمان کم شروع کنید.
۳. تمرینات تعادلی و ثباتی (Balance & Core Stability):
این حرکات به تقویت عضلات مرکزی بدن (Core) و کنترل بهتر حرکات کمک می‌کنند.
تمرین با توپ تعادلی: نشستن یا دراز کشیدن روی توپ فیزیوبال و انجام حرکات کنترل‌شده.
Bird-Dog: روی دست‌ها و زانوها قرار بگیرید، یک دست و پای مخالف را به صورت هم‌زمان بالا ببرید، چند ثانیه نگه دارید.
۴. تمرینات هوازی سبک (Low-impact Cardio):
برای بهبود گردش خون و تقویت قلبی-عروقی:
پیاده‌روی آرام: یکی از ایمن‌ترین و مؤثرترین تمرینات برای بعد از عمل.
دوچرخه ثابت: با شدت کم شروع شود و به تدریج افزایش یابد.
شنا در آب کم عمق: آب‌درمانی به‌ویژه برای کاهش فشار روی کمر بسیار مفید است.
سوالات متداول
۱. آیا می‌توان بعد از جراحی دیسک کمر ورزش کرد؟
بله، اما باید با تمرینات سبک شروع کرد و حتماً تحت نظر پزشک یا فیزیوتراپیست باشد. ورزش‌های سنگین باید به تعویق بیفتد.
۲. چه مدت باید فیزیوتراپی را ادامه دهم؟
معمولاً بین ۶ هفته تا ۳ ماه، اما بسته به شرایط بدنی فرد ممکن است طولانی‌تر هم باشد.
۳. آیا بعد از جراحی ممکن است دیسک دوباره آسیب ببیند؟
اگر مراقبت کافی صورت نگیرد یا تمرینات نادیده گرفته شوند، احتمال عود دیسک وجود دارد.
۴. آیا پیاده‌روی برای بعد از جراحی مفید است؟
بله، پیاده‌روی سبک یکی از بهترین روش‌های افزایش گردش خون و تقویت عضلات بعد از جراحی است.
۵. آیا می‌توانم بعد از عمل به محل کارم بازگردم؟
بله، اما بسته به نوع شغل‌تان، زمان بازگشت متفاوت است. مشاغل سبک زودتر و مشاغل سنگین دیرتر.
